Rodzinny kapitał opiekuńczy
Z dniem 1 stycznia 2022 r. ma wejść w życie ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym. Za jej sprawą rodziny z co najmniej dwojgiem dzieci, z których to młodsze nie ukończyło jeszcze 36.
Uprawnieni do kapitału
Celem rodzinnego kapitału opiekuńczego, zwanego kapitałem, jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Ma on przysługiwać począwszy od 1 stycznia 2022 r.:
bez względu na dochód,
matce albo ojcu, w tym także osobie, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia,
na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie, jeżeli wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca,
od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dziecko ukończy 36. miesiąc życia, a w przypadku dziecka przyjętego na wychowanie - od pierwszego dnia 12. miesiąca liczonego od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, do ostatniego dnia miesiąca przypadającego przed 36. miesiącem liczonym jak wyżej, nie dłużej jednak niż do miesiąca ukończenia przez dziecko 7. roku życia albo - gdy wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10. roku życia,
chyba że zajdą okoliczności, w których świadczenie to nie będzie należne (patrz ramka).
Przy czym za pierwsze dziecko uznawane jest tu najstarsze dziecko w rodzinie niezależnie od jego wieku, a w przypadku dzieci urodzonych tego samego dnia, miesiąca i roku, będących najstarszymi dziećmi w rodzinie, pierwsze dziecko oznacza jedno z tych dzieci wskazane przez matkę albo ojca.
Negatywne przesłanki przyznania kapitału
Kapitał nie przysługuje, jeżeli:
- dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej,
- rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej,
- członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Wysokość świadczenia
Rodzinny kapitał opiekuńczy, zgodnie z wolą matki lub ojca, będzie wypłacany w wysokości 500 zł albo 1.000 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie. Przy czym łączna jego wysokość nie może być wyższa niż 12.000 zł na dziecko.
Będzie go zatem można otrzymywać, co do zasady, w wysokości:
500 zł przez 24 miesiące lub
1.000 zł przez 12 miesięcy,
choć ustawodawca dopuścił możliwość jednej zmiany (na wniosek) miesięcznej wysokości, w jakiej ma on być wypłacany.
W razie gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwota kapitału zostanie ustalona każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego kapitału.
Jednak w przypadku dziecka przyjętego na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, kapitał przysługuje tej osobie w pełnej przewidzianej ustawą kwocie, niezależnie od kwoty kapitału pobranej uprzednio na to dziecko przez inną osobę.
Kapitał będzie zwolniony z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Jeśli matka albo ojciec będą marnotrawić wypłacany im kapitał lub świadczenie wychowawcze albo wydatkują je niezgodnie z celem, należny kapitał w całości lub w części będzie im przekazywany odpowiednio przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług.
W okresie przejściowym
Prawo do rodzinnego kapitału opiekuńczego będzie przysługiwało począwszy od 1 stycznia 2022 r., ale należne będzie także rodzicom, którzy w tym dniu będą już mieli drugie i kolejne dzieci w wieku od ukończenia 12. do 36. miesiąca życia. Z tym że na takie dzieci kapitał będzie przysługiwał proporcjonalnie za okres od 1 stycznia 2022 r. do czasu ukończenia przez drugie lub kolejne dzieci 36. miesiąca życia, w wysokości pomniejszonej o kwotę 500 zł za każdy miesiąc, począwszy od miesiąca, w którym dziecko ukończyło 12. miesiąc życia, a przypadający przed styczniem 2022 r.
Z wnioskiem do ZUS
Realizacją rodzinnego kapitału opiekuńczego, czyli prowadzeniem postępowania w sprawie przyznania świadczenia i jego wypłatą, zajmie się ZUS, do którego trzeba będzie wystąpić ze stosownym wnioskiem. Przy czym będzie można go złożyć wraz z wymaganymi załącznikami wyłącznie w postaci elektronicznej, za pośrednictwem portalu PUE ZUS, portalu Emp@tia lub bankowości elektronicznej.
Wniosek powinien być złożony w okresie:
między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego miesiąc ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po miesiącu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia lub
między pierwszym dniem trzeciego miesiąca poprzedzającego 12. miesiąc liczony od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, a ostatnim dniem pierwszego miesiąca przypadającego po 12. miesiącu liczonym od dnia, w którym osoba, która przyjęła dziecko na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia.
Złożenie wniosku po upływie wskazanego wyżej okresu będzie skutkowało przyznaniem kapitału od miesiąca złożenia wniosku, w łącznej wysokości obniżonej o kwotę 500 zł za każdy miniony miesiąc.